Diyet, iki kısma ayrılır: Ağır ve hafif diyet.

Ağır Diyet: 100 deveden ibarettir. Bu develerin otuzu Hıkka (üç se­nelik), otuzu cezaâ (dört senelik), ve kırk adedi de karnında yavru olan gebe devedir.

Hafif Diyet: Bu da yüz deveden ibaret olmak üzere yirmisi hıkka, yirmisi cezaâ, yirmisi bintilebun (iki yaşında deve)yirmisi ibni lebun (iki yaşında erkek deve) yirmisi de binti mehad (bir yaşında)dır. Develer bu­lunmayınca, değer olarak verilir. Bir kavle göre develer bulunmayınca 1000 dinar veya 12.000 dirhem verilir. Eğer diyet ağırlaştırılmak istenir­se, dirhem ve dinarlara üçte biri eklenir.

Diyet, lugatta kan bedeli anlamına gelir. İstilahi manası ise, öldürme ve yaralardan ötürü ödenen maldır. Bu mal, deve ve devenin kıymeti olarak verilir. Ağır diyet için Peygamberimiz:

'Kasten bir nefsi öldüren bir kişi maktulün akrabalarına teslim edilir, isterlerse katili öldürürler. isterlerse onu affedip diyet alırlar. Bu develerin otuzu, dört yaşında, otuzu beş yaşında ve kırk tanesi de gebe olmasıdır.' [1] buyurmuştur.

Hafif diyet için de İbni Mes'ud şöyle rivayet etmiştir: 'Kazaen öldür­menin diyeti yirmisi beş yaşında, yirmisi dört yaşında, yirmisi üç yaşın­da, yirmisi de iki yaşında olan develerdir' [2] İmam Şafii'nin yeni mezhe­bine göre develer bulunmayınca onların değerinde para verilir.

Yanlışlıkla Öldürmenin Diyeti
 
Yanlışlıkla öldürmenin diyeti üç durumda ağır diyete dönüşür:

1. Harem Bölgesi'nde öldürmüşse.
2. Haram aylarında öldürmüşse.
3. Yakın akrabasını öldürmüşse. Kadının diyeti erkeğin diyetinin yarısıdır.

Yahudi ve hıristıyanın diyeti, müslümanın diyetinin üçte biridir. Mecûsinin diyeti müslümanın diyetinin onda birinin üçte ikisidir.

Harem bölgesi Mekke'nin sınırları dahilidir. Haram aylarda Zilka'de, Zilhicce, Muharrem ve Recep aylarıdır.

Hz. Ömer (r.a.) şöyle rivayet etmiştir: 'Haram dahilinde, haram aylar­da ve mahremleri olan yakın akrabasından birini öldüren kişiye diyet ve onun üçte biri lazım gelir' [3]

Kadının diyetinin erkek diyetinin yarısı olduğunun delili, Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali ve sahabelerden, başkalarından rivayet edilen görüş­lerdir.

İmam Şafii (r.a.) Hz. Ömer'den şöyle rivayet eder:

'Mecusinin diyeti 800 dirhem, yahudi ve hıristıyanın diyeti de 400 dir­hemdir. Müslümanın diyeti 12.000 dirhem olduğuna göre Yahudi ve Hristiyanın dirhemi müslümanın diyetinin üçte biridir. Mecusinin diyeti de onda birinin üçte ikisi olan 800 dirhemdir.' [4]

Uzuvların Diyeti

Uzuvlardaki diyet aşağıdaki hususlarda tam diyet olur.

1. İki elin kesilmesiyle.
2. İki ayağın kesilmesiyle.
3. Burunun (iki tarafının) kesilmesiyle.
4. Her iki kulağın kesilmesiyle.
5. Her iki gözün oyulmasıyla.
6. Kirpiklerin kesilmesiyle. (Baş, kaş ve sakal kılları dahil)
7. Dilin kesilmesiyle.
8. Her iki dudağın kesilmesiyle
9. Konuşmasının gitmesiyle.
10. Görme duyusunun gitmesiyle:
11. İşitme duyusunun gitmesiyle.
12. Koklama duyusunun gitmesiyle.
13. Aklının gitmesiyle.
14. Erkeğin tenasül uzvunun kesilmesiyle.
15. Erkeklik bezlerinin kesilip, yumurtalıklarının gitmesiyle.

Muvazzah (yüz ve baştaki kemiği gösteren yara) ve dişin diyeti beş de­vedir. Menfaati bulunmayan veya felçli ise yaramaz uzuvlar için her uz­vun diyeti takdire bağlıdır. Kölenin diyeti onun değeridir. Köle ceninin di­yeti ise anasının onda bir değeridir.

Baş, yüz ve vücudun diğer kısmındaki uzuvların yaralanması duru­munda yine diyet gerekir Ancak tam diyet ödenmesi için metinde geçen şartların oluşması gerekir. Peygamberimiz (s.a.v.)'in Yemen halkına gön­dermiş olduğu mektup konumuz için bir delildir.

Amr bin Hazm şöyle rivayet etmektedir: Resulullah Yemen halkına bir mektup gönderdi. Mektupta şunlar yazılıydı:

'Kim sebepsiz yere birini öldürür, bu da delil ile sabit olursa katile kı­sas uygulanır. Ancak maktulun velileri kısastan vazgeçip diyete razı olur­larsa adam öldürmenin diyeti 100 devedir. Burun tamamen kesilirse tam diyet ödenir, dilin kesilmesinde de tam diyet ödenmesi gerekir. İki duda­ğın kesilmesi durumunda da tam diyet ödenir, yumurtalar için de diyet ödenir.Tenasul uzvunun kesilmesinde de tam diyet verilir, iki gözün kör edilmesi halinde de tam diyet ödenir, bilek kemiğinin kırılmasında da tam diyet verilir. Bir ayak için yarım diyet, beyin zarına ulaşan yaramalar için üçte bir diyet, kafayı veya karnı delen yaralamalarda üçte bir diyet veril­mesi gerekir. Kemikleri yerinden oynatan yaralamalarda diyet 10 devedir. Her dişin diyeti 5 devedir. Kemiğe ulaşan yaralamalarda diyet 5 devedir. Kadın öldüren erkek öldürülür. Diyeti altın olarak vermek isteyenler 1000 dinar vermelidirler.' [5]

Hadiste zikredilmeyen uzuvlar zikredilenlere kıyas edilmiştir. Diyetin yarısının veya daha azının vacip olduğu durumların bir kısmı yukarıdaki hadisi şerifte zikredildi. Buna binaen tek ele, tek ayağa, tek göze, tek ku­lağa ve iki göz kapağına karşılık yukarıda geçtiği gibi yarım diyet yani 50 deve verilir. İster ayak ister el olsun parmaklarından birinin diyeti 10 devedir. Yukarıdaki hadiste geçtiği gibi 'İster ayak ister el parmakların­dan birinin diyeti 10 devedir.' Hangi parmak olursa olsun farketmez. [6]

İbni Abbas'in naklettiği bir rivayette Hz. Peygamber (s.a.v.) şöyle bu­yurmuştur:

'Bu parmak ile bu parmak arasında fark yoktur.'

Yaramalarda kemik ortaya çıkarsa Amr bin Hazm'ın rivayet ettiği ha­diste zikredildiği gibi

'Her dişin diyeti 5 devedir, ve kemiğe ulaşan yara­lamalarda da diyet 50 devedir.'

İbni Abbas'tan nakledilen bir rivayette Hz. Peygamber şöyle buyur­muştur:

'Diyetlerini vermede dişler müsavidir.'

Menfaati olmayan uzuvlar, felç olan el veya ayak fazla uzuvlar sayılır. Ayrıca üzerinde diyet takdir edilmeyen tüm yaralama ve kemik kırılmala­rında da takdir etmek vaciptir. Takdir etmek hakimin öngördüğü mali bir ceza şeklidir. Cinayetin durumuna göre hakim tarafından görülüp diyeti­ni kendisi takdir eder. Ancak takdir edilen mali ceza uzvun diyetine ulaş­maması gerekir.

Kölenin diyeti ve ceninin diyeti için de Ebu Hureyre (r.a.) şöyle riva­yet etmiştir:

'Hazreti Peygamber kadının cenini hakkında semeni, diyet bedelinin onda birinin yarısına ulaşan erkek veya dişi bir köle hükmetti.' [7]

---

[1] Tirmizi, 1387.
[2] Darekutni, 3/172.
[3] Beyhaki  Tekmilet’ul Mecmu, 17/367.
[4] El-Umm,4/92.
[5] Nesai, 8/557.
[6] Buhari, 6500.
[7] Buhari, 6311,Müslim, 1681.